Kërkimi për ‘Planetin Nëntë’: Pse mund të ketë ende diçka masive në skajin e sistemit diellor

A ekziston një planet i madh i pazbuluar në skajet e jashtme të sistemit diellor? Ideja ka qarkulluar që para zbulimit të Plutonit në vitet 1930. I quajtur fillimisht si Planeti X, astronomë të njohur e propozuan atë si një shpjegim të devijimeve në orbitën e Uranit, i cili nuk ndiqte saktësisht rrugën që pritej sipas ligjeve të fizikës. Tërheqja gravitacionale e një planeti të pazbuluar, disa herë më i madh se Toka, u pa si një arsye e mundshme për këtë mospërputhje.

Ky mister u zgjidh përfundimisht pas një rillogaritjeje të masës së Neptunit në vitet 1990, por më pas një teori e re për një të ashtuquajtur Planet Nëntë u propozua në vitin 2016 nga astronomët Konstantin Batygin dhe Mike Brown në Caltech (Instituti i Teknologjisë në Kaliforni).

Teoria e tyre lidhet me Rripin e Kuiperit, një brez i madh me planete xhuxhë, asteroide dhe trupëza të tjera përtej Neptunit (dhe që përfshin edhe Plutonin). Shumë objekte të Rripit të Kuiperit, të njohura si objekte trans-neptuniane, janë zbuluar duke u rrotulluar rreth Diellit, por ashtu si Urani, ato nuk e ndjekin gjithmonë një trajektore të rregullt. Batygin dhe Brown argumentuan se diçka me një tërheqje të fortë gravitacionale po ndikon në orbitat e tyre, dhe propozuan Planetin Nëntë si një shpjegim të mundshëm.

Kjo është e krahasueshme me atë që ndodh me Hënën tonë. Ajo rrotullohet rreth Diellit çdo 365.25 ditë, siç pritet nga distanca që ka prej Tokës, por njëkohësisht rrotullohet rreth Tokës çdo 27 ditë për shkak të tërheqjes së saj gravitacionale. Nga një këndvështrim i jashtëm, Hëna lëviz në një trajektore spirale. Në mënyrë të ngjashme, shumë objekte në Rripin e Kuiperit tregojnë se orbitat e tyre ndikohen nga më shumë se vetëm graviteti i Diellit.

Fillimisht, astronomët dhe shkencëtarët e hapësirës ishin skeptikë ndaj teorisë së Planetit Nëntë, por provat janë shtuar me kalimin e kohës falë vëzhgimeve gjithnjë e më të fuqishme, që tregojnë se orbitat e objekteve trans-neptuniane janë vërtet të çrregullta. Siç tha Brown në vitin 2024:

“Mendoj se është shumë e pamundur që Planeti Nëntë të mos ekzistojë. Aktualisht nuk ka shpjegime të tjera për efektet që shohim, dhe as për morinë e fenomeneve të tjera që lidhen me P9 në Sistemin Diellor.”

Në vitin 2018, për shembull, u njoftua një kandidat i ri për planet xhuxh, i quajtur 2017 OF201. Ky objekt është rreth 700 km në diametër (Toka është rreth 18 herë më e madhe) dhe ka një orbitë shumë eliptike. Mungesa e një orbite afërsisht rrethore rreth Diellit sugjeron ose një përplasje në fillim të historisë së tij, ose ndikim gravitacional nga Planeti Nëntë.

Problemet me teorinë
Por nëse Planeti Nëntë ekziston, pse nuk është gjetur ende? Disa astronomë vënë në dyshim nëse ka mjaft të dhëna orbitale nga objektet e Rripit të Kuiperit për të nxjerrë përfundime për ekzistencën e tij, ndërsa janë propozuar shpjegime alternative për lëvizjet e tyre, si ndikimi nga një unazë mbetjesh, apo edhe ide më të çuditshme si prania e një vrime të zezë të vogël.

Problemi më i madh, sidoqoftë, është se pjesa e jashtme e Sistemit Diellor nuk është vëzhguar për një kohë të mjaftueshme. Për shembull, objekti 2017 OF201 ka një periudhë orbitale prej rreth 24,000 vjetësh. Edhe pse një orbitë mund të përllogaritet me vetëm pak vite vëzhgimi, efektet gravitacionale më të imta kërkojnë katër deri në pesë orbitime për të dalluar ndryshime të vogla.

Zbulime të reja të objekteve në Rripin e Kuiperit kanë paraqitur gjithashtu sfida për teorinë e Planetit Nëntë. Zbulimi më i fundit është 2023 KQ14, një objekt i zbuluar nga teleskopi Subaru në Havai.

Ai klasifikohet si një “sednoid”, që do të thotë se kalon shumicën e kohës shumë larg Diellit, por brenda zonës së ndikimit gravitacional të tij (kjo zonë shtrihet deri në rreth 5000 AU, ku 1 AU është distanca nga Toka në Diell). Klasifikimi si sednoid do të thotë gjithashtu se graviteti i Neptunit nuk ka thuajse asnjë ndikim mbi të.

Pika më e afërt e 2023 KQ14 me Diellin është rreth 71 AU, ndërsa ajo më e largëta rreth 433 AU. (Për krahasim, Neptuni ndodhet rreth 30 AU larg Diellit.) Ky objekt ka gjithashtu një orbitë shumë eliptike, por është më i qëndrueshëm se 2017 OF201, gjë që sugjeron se asnjë planet i madh, përfshirë Planetin Nëntë, nuk po ndikon ndjeshëm në lëvizjen e tij. Nëse Planeti Nëntë ekziston, ndoshta ndodhet përtej 500 AU nga Dielli.

Për më tepër, ky është sednoidi i katërt i zbuluar. Tre të tjerët kanë gjithashtu orbita të qëndrueshme, gjë që sugjeron se, nëse Planeti Nëntë ekziston, ai duhet të jetë shumë, shumë larg.

Megjithatë, mundësia që një planet masiv të ndikojë në orbitat e trupave brenda Rripit të Kuiperit nuk përjashtohet ende. Por aftësitë e astronomëve për të gjetur një planet të tillë mbeten të kufizuara nga kufizimet e eksplorimit hapësinor, madje edhe ai pa pilot. Sipas vlerësimeve bazuar në shpejtësinë e sondës New Horizons të NASA-s, do të duheshin 118 vjet për të arritur mjaftueshëm larg për ta zbuluar.

Kjo do të thotë se do të duhet të vazhdojmë të mbështetemi te teleskopët tokësorë dhe hapësinorë për të zbuluar çdo gjë. Asteroide dhe objekte të largëta zbulohen vazhdimisht, ndërsa aftësitë tona vëzhguese përmirësohen dita-ditës, çka do të ndihmojë gradualisht të hedhet më shumë dritë mbi atë çfarë mund të ndodhet atje jashtë. Pra, vëzhgojeni këtë hapësirë shumë të madhe dhe le të shohim çfarë do të shfaqet në vitet në vijim.